Nếu Tết âm lịch là "di sản văn hóa"?

Không phải chuyện ăn Tết theo âm lịch hay dương lịch chỉ mới được tranh cãi vào hồi quyết liệt như sau khi ý kiến của Gs Võ Tòng Xuân được đăng tải trên truyền thông, gây ra nhiều ý kiến trái chiều. Mà nó đã được bàn luận ngay khi những phạm trù "hội nhập", "toàn cầu hóa", "thế giới phẳng"... khi bước vào thế kỷ 21 vào năm 2001 ở Việt Nam.

Một phong tục lãng phí... toàn tập

Theo phong tục truyền thống, đúng ra chỉ có "ba ngày Tết", nhưng rồi có thể do nhiều nguyên nhân khách quan, chủ quan mang tính lịch sử, tín ngưỡng tâm linh, xã hội..., mà Tết ta- Tết Nguyên Đán ở ta cứ ngày một kéo dài thêm những "mùng" và "mền"- theo lối nói trào phúng của người Nam bộ.

Hết "mùng" thì hạ nêu, xong lại "vớt" thêm rằm Tháng Giêng, rồi kế tiếp là những lễ hội khắp các nơi suốt tháng Giêng âm lịch, tháng "ăn chơi" theo như các cụ xưa đã ...phán (còn kéo dài sang tháng 2, 3 cho hết tiết xuân).

Không đi thì không yên tâm, bồn chồn, lo lắng, chưa kể thấy thiên hạ rùng rùng kéo đi, mình ở nhà coi bộ không ổn. Mà đi thì phải tiêu tốn thời gian và nhiều thứ khác để hoàn thành những cuộc du xuân, hành hương, cầu cúng lễ bái...

Trong nhiều thứ lãng phí, có thể nêu ba thứ quan trọng nhất, để lại nhiều hệ lụy nhất, kéo theo bao nhiêu lãng phí khác mà không thể đong- đo- cân- đếm được.

Để chuẩn bị phần "thực"- ăn, cho "ba ngày Tết" thì riêng khối lượng thực phẩm dồn vào mấy ngày này đã là một khối lượng khổng lồ. Nhất là với người nghèo. Có thể nói là gần như bằng số lượng dành cho cả một năm. Để rồi sau Tết, nhiều hệ lụy phần "hậu" của chuyện ăn uống xảy ra. Một sự lãng phí quá lớn khó tính thành con số cụ thể.

Mà chuyện này thì Tết nào cũng được nhắc đi nhắc lại đến thành chuyên mục phải có trong truyền thông dịp Tết. Đố có tờ báo Xuân nào không nhắc đến chuyên ăn uống và thực phẩm "ba ngày Tết".

Quả thực là sự lãng phí khổng lồ. Cộng tất cả những thời gian mọi người tiêu tốn vào những cuộc du xuân hết chỗ nọ đến chỗ kia, quả thực chẳng có con số thống kê nào tính đủ. Kéo theo công việc bê trễ, mọi việc bị đình trệ, hiệu quả công việc thấp, thậm chí gây thiệt hại nghiêm trọng.

Và sức khỏe con người, vốn quý vô giá trong những cuộc du xuân được hào phóng tung ra như cuộc "ăn chơi" dốc sức... cuối cùng của đời người. Kết quả sau Tết, tất cả các "cơ quan, đoàn thể" trong người ọp ẹp, rã rời..., chẳng thể nào có tâm thế mà làm việc một cách hiệu quả.

Và sau Tết ta, để hồi phục lại "nguyên khí" thì cũng phải tốn hao thêm thời gian, tiền bạc và nhiều nhiều thứ khác.

Tết "ta" rất có thể là một di sản văn hóa truyền thống của Việt Nam? Ảnh minh họa

Sau khi ý kiến của Gs Võ Tòng Xuân được truyền thông truyền tải trên mạng internet, cư dân mạng đã chia ba "phe". Nhiều người rất quyết liệt phản đối gay gắt, không ít người đồng tình, và có cả rất nhiều người muốn dung hòa "Tây"- "Ta" sao cho đồng điệu, hợp lý, dân tộc- hiện đại.

"Phe" nào cũng có cái lý rất chính đáng. Nhưng cũng phải nên nhìn thực tế, sát thực tế hiện tại. Tết "ta", có thực là còn giữ nguyên tính nguyên gốc truyền thống hay không, hay đã biến tướng theo sự phát triển của xã hội đương đại.

Nếu nói Tết "ta" là một dịp để khêu lại những truyền thống văn hóa xưa của tổ tiên đã bị cuộc sống hiện đại với nhiều thứ du nhập ngoại lai làm cho mai một, thất truyền dần? Đúng, mà cũng không đúng.

Nếu nói rằng phong tục Tết "ta" có bánh chưng xanh- bánh tét, bánh mứt, giò chả, có hoa mai, hoa đào... Nhưng ngoài hoa ra (vì thiên nhiên có quy luật riêng, con người khó can thiệp), thì tất cả những gì gọi là món ăn của ngày Tết hiện tại đã có quanh năm suốt tháng, chẳng thiếu thức gì, ngay cả mùa hè nóng rực vẫn còn có cả món thịt nấu đông truyền thống của Tết.

Nếu nói Tết là một phong tục tâm linh, thì giải thích làm sao với việc Tết đến, nhiều gia đình đi du lịch nước ngoài ngay từ Mùng 1 Tết? Theo thống kê của Sở VH-TT&DL TP.HCM, Tết Quý Tị 2013, hơn 70% lượng khách đăng ký du lịch nước ngoài bắt đầu từ 29 Tết đến hết ngày 8/1 âm lịch. Mà số khách lên đến vài trăm ngàn người, một con số không nhỏ.

Nếu nói Tết là thời gian dịp đoàn tụ gia đình, tưởng nhớ công đức ông bà tổ tiên, thì cũng phải xem lại. Gia đình nào trong năm mà chẳng có vài ba đám giỗ ông bà tổ tiên, những người đã khuất để quy tụ anh em bà con họ hàng.

Rộng hơn, người dân Việt đã có một ngày 10/3 âm lịch để giỗ Tổ Hùng vương. Các anh hùng liệt sĩ có công với đất nước đã có ngày 27/7 hàng năm để kỷ niệm. Những ngày "kỵ" của các Thánh, Thần che chở bảo vệ theo tín ngưỡng dân gian cũng đều được làm lễ trọng đầy đủ ở các địa phương và cả tầm quốc gia.

Ngoài ra Việt Nam là một quốc gia có nhiều dân tộc với nhiều phong tục tập quán riêng biệt.  Họ cũng có những ngày Tết của riêng họ. Như người Kh'Mer có tết Chon Chnam Thmay vào tháng 10,  hay những tộc người Thái- Tày- Dao- H'Mong... ở vùng Tây Bắc, họ ăn Tết ngay sau mùa gặt (Tết cơm mới).

Hay người Hoa ngoài Tết ta theo phong tục Việt, họ có tết của ngườ Hoa theo lịch Trung Hoa... Còn Tết ta thật sự cũng là một phong tục "nguyên gốc" của cư dân châu thổ sông Hồng, chủ yếu là người Việt- Mường.

Vì thế nếu lấy chuẩn mực truyền thống hay tâm linh để cho rằng cần phải ăn Tết "ta" hoành tráng, nghỉ nhiều, đi nhiều, chơi nhiều... xem chừng với xu thế toàn cầu hóa, hội nhập như hiện tại e đã lỗi thời.

Tại sao không là "di sản" văn hóa phi vật thể?

Khi UNESCO chính thức công nhận "tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ" là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại vào ngày 6/12/2012, trước đó năm 2010 là "Hội Gióng", đã mở ra nhiều chiều về vấn dề "di sản tâm linh" mang tính chất cộng đồng sâu rộng ở Việt Nam.

Và khi những tranh luận về chuyện ăn Tết theo âm lịch hay dương lịch vẫn đang ở hồi bất phân thắng bại. Tại sao không nghĩ Tết Nguyên Đán- Tết "ta" ở Việt Nam có thể thành di sản văn hóa phi vật thể?

Nếu Tết "ta" trở thành một trong những di sản văn hóa phi vật thể, thì cũng cần được bảo tồn, giữ gìn và phát triển. Nhưng chỉ nên ở phạm vi là một "di sản", chứ không phải là một tập quán lạc hậu kéo theo nhiêu lo toan "tiền Tết", hệ lụy "hậu Tết". Tại sao không nhỉ?

Tết "ta" rất có thể là một di sản văn hóa truyền thống của Việt Nam? Khi đã là di sản, thì nó sẽ có một gương mặt khác, không phải là những ngày nghỉ Tết triền miên, lãng phí toàn tập, để trở thành một thứ hơi "khó coi" trong ánh mắt bạn bè quốc tế.

Không phải là những ngày chỉ ăn chơi, nhân danh văn hóa truyền thống, phong tục tập quán tổ tiên...  để biến nó thành một hủ tục với nhiều biến tướng chẳng mang chút gì gọi là truyền thống, dân tộc, chưa kể những mặt trái của Tết ta, mang theo những hình ảnh phản văn hóa, thiếu văn minh.

Vẫn giữ nguyên vẹn những truyền thống nguyên gốc, nguyên bản, chỉ là "ba ngày Tết" như từ xưa ông bà đã quy định, có lẽ phù hợp hơn với cuộc sống văn minh, hiện đại hôm nay, khi mà tất cả các sinh hoạt, làm việc hiện tại đều theo dương lịch (lịch Tây).

Nếu Tết "ta" trở thành di sản văn hóa truyền thống của Việt Nam, cũng là  một dịp giới thiệu với bè bạn quốc tế di sản văn hóa đặc sắc này của Việt Nam, với nhiều phong tục độc đáo vào năm mới, thêm một kênh "ngoại giao văn hóa" và tăng thêm khách du lịch đến với Việt Nam.

Và nếu Tết "ta" trở thành một di sản văn hóa truyền thống, di sản phong tục tập quán để mọi người Việt có dịp ôn cố tri tân trong "ba ngày Tết", để sống tốt hơn vào năm mới, để có nhiều nguyên khí cho một năm mới thực hiện những hoài bão, ước mơ của mình, tại sao không?

Hoài Hương