"Thấy cá ‘lờ đờ’ là có thể dừng hoạt động nhà máy"

"Công nghệ hiện nay hoàn toàn cho phép giảm thiểu ô nhiễm môi trường trong sản xuất giấy, nhưng phải có sự kiểm tra, kiểm tra chéo chặt chẽ và có sự giám sát của cộng đồng".

LTS: Theo thông tin báo chí, Bộ Công Thương đang dự kiến đề nghị Chính phủ dừng[1], không cho phép triển khai Dự án Nhà máy bột giấy của Công ty TNHH Lee & Man Việt Nam tại tỉnh Hậu Giang do những lo ngại về nguy cơ ô nhiễm môi trường.

Dưới đây là ý kiến của GS.TS Võ Tòng Xuân, hiệu trưởng Đại học Nam Cần Thơ, xung quanh vấn đề này. GS Xuân từng có thời gian dài nghiên cứu về sản xuất bột giấy.

Nỗi ám ảnh “dung dịch đen”

Theo số liệu của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp của Liên hiệp quốc FAO, năm 2013, lượng giấy tiêu thụ trên đầu người Việt Nam rất thấp (gần chót bảng), chỉ 31kg/người/năm. Trong khi tại các nước phát triển là trên 150kg/người/năm, chẳng hạn Thụy Điển là 238kg/người/năm.

Mặc dù tiêu thụ ít như vậy, nhưng năng lực sản xuất giấy trong nước vẫn không đáp ứng được, mà phải nhập khẩu một lượng lớn từ Trung Quốc, Thái Lan, Indonesia… Với đà phát triển của đất nước, lượng giấy tiêu thụ trên đầu người Việt Nam sẽ tăng nhanh. Nếu không kịp thời phát triển ngành sản xuất giấy trong nước, sự lệ thuộc vào giấy nước ngoài sẽ ngày càng tăng.

Không chỉ vậy, đầu tư sản xuất giấy trong nước còn giúp tận dụng được lượng giấy phế liệu ngày càng nhiều, có nguy cơ là nguồn gây ô nhiễm môi trường.

Dự án nhà máy giấy của Công ty TNHH Giấy Lee & Man Việt Nam tại tỉnh Hậu Giang. Ảnh: Ca Linh/ Người Lao động

Một trong những vấn đề nan giải của sản xuất giấy truyền thống là quá trình sản xuất thải ra một loại dung dịch màu đen, từ chuyên môn gọi là “black liquor”, có độ ô nhiễm cao. Tuy nhiên, với công nghệ hiện đại, “black liquor” hoàn toàn có thể xử lý được, giúp sản xuất giấy giảm thiểu nguy cơ gây ô nhiễm môi trường.

Vì sự ám ảnh của “black liquor” mà vào năm 2007, khi Hậu Giang đón nhận dự án lớn sản xuất giấy, ban đầu nhiều nhà khoa học đã không đồng tình, vì sợ sẽ làm ô nhiễm nước dòng sông Hậu. Nhưng khi tìm hiểu kỹ, thăm quan các nhà máy giấy hiện đại ở nước ngoài, họ biết rằng công nghệ tiên tiến đã giải quyết được vấn đề “black liquor”, và nhiều người đã ủng hộ dự án.

Theo dõi diễn biến triển khai dự án Nhà máy Giấy Lee & Man ở Hậu Giang, việc dư luận lo ngại nhà máy khi đi vào hoạt động sẽ làm ô nhiễm nước sông Hậu là hoàn toàn chính đáng. Vì đây là dòng sông huyết mạch của ĐBSCL.

Song với tình hình hiện tại, việc dừng dự án là không khả thi, vì ít nhất nó sẽ dẫn đến một vụ kiện quốc tế phiền phức, với số tiền liên quan lên đến hàng tỉ USD.

Việc hợp lý nhất nên làm hiện nay là kiểm tra, bảo đảm quy trình xử lý nước thải của nhà máy đã hoàn thiện, trước khi cho phép chạy thử, rồi sản xuất chính thức. Nhà đầu tư phải cam kết tuân thủ nghiêm ngặt quy định xử lý nước thải sao cho không gây ô nhiễm. Còn khi đã đi vào sản xuất, nếu nhà máy cố tình không chấp hành quy định về bảo vệ môi trường, việc rút giấy phép hoạt động là không khó.

Để loại trừ khả năng xấu đó, chúng ta cần có cơ chế kiểm tra, giám sát thật khoa học, có độ tin cậy cao. Ngoài việc kiểm tra 24/24 của Sở Khoa học - Công nghệ tỉnh Hậu Giang theo quy định hiện hành bằng những phương tiện hiện đại, cần có thêm sự “kiểm tra chéo” của một tổ chức phi chính phủ về bảo vệ môi trường.

Đồng thời cũng cần có sự giám sát của cộng đồng, cụ thể là người dân sống quanh nhà máy. Theo thiết kế, nước thải của nhà máy trước khi đổ ra sông, có một phần đổ sang ao nuôi cá. Chỉ cần người dân sống trong khu vực phát hiện cá “lờ đờ”, chứ chưa đợi chết, là đã có thể cho nhà máy ngừng hoạt động để xử lý.

Sơn Nam (ghi)