Theo báo cáo tổng kết tổng kết Chương trình tăng cường bảo vệ môi trường, an toàn thực phẩm và cấp nước sạch nông thôn trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025, công tác bảo vệ môi trường làng nghề đang có những chuyển biến tích cực, thể hiện nỗ lực lớn của nhiều địa phương trong quá trình phát triển nông thôn mới. Việc xây dựng phương án bảo vệ môi trường được chỉ đạo quyết liệt, tạo nền tảng để các làng nghề từng bước đổi thay.
Tại các vùng nghề đặc trưng như bánh tráng Mỹ Lồng của Bến Tre (cũ), sản xuất bột kết hợp chăn nuôi tại Sa Đéc (Đồng Tháp) hay gạch thủ công ở Châu Thành (Đồng Tháp), những mô hình xử lý chất thải bước đầu đã góp phần hạn chế ô nhiễm, trả lại mặt nước và không khí trong lành hơn cho cộng đồng.
Nhiều làng nghề chế biến nông sản và thủy sản ở Đồng bằng sông Cửu Long cũng đã được đầu tư hệ thống thu gom, xử lý nước thải nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Không chỉ chú trọng xử lý chất thải, một số nơi còn tiên phong ứng dụng công nghệ sản xuất tiên tiến, thân thiện hơn với môi trường. Gốm sứ Bát Tràng (Hà Nội), bánh đa Kế (Bắc Giang cũ) hay mây tre đan Tăng Tiến (Bắc Giang cũ) đang từng bước thay đổi quy trình để giảm phát thải, vừa gìn giữ bản sắc truyền thống, vừa đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững.
Tinh thần đổi mới còn thể hiện ở việc tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu (cũ) sử dụng ngân sách để hỗ trợ các hộ sản xuất bún đầu tư công trình xử lý nước thải, hay mô hình dùng thực vật thủy sinh kết hợp chế phẩm sinh học tại làng nghề giết mổ trâu bò Phúc Lâm (Bắc Giang cũ) giúp cải thiện môi trường nước ao. Tại Ninh Thuận (cũ), mô hình thu gom, xử lý chất thải theo hướng kinh tế tuần hoàn ở làng nghề của đồng bào Chăm và mô hình tuần hoàn chất thải trong chăn nuôi heo tại huyện Ninh Sơn (cũ) đã trở thành điểm sáng trong chương trình an toàn thực phẩm và nước sạch nông thôn giai đoạn 2021–2025.
Công tác bảo vệ môi trường làng nghề đang dần đi vào thực chất, gắn với xây dựng nông thôn mới. Bộ Nông nghiệp và Môi trường tiếp tục chỉ đạo giám sát, đôn đốc khắc phục ô nhiễm tại các điểm nóng. Đến nay, trong 47 làng nghề gây ô nhiễm nghiêm trọng thuộc danh mục, đã có 31 làng nghề triển khai hoạt động khắc phục và cải thiện môi trường; nhiều nơi đã hoàn thành biện pháp xử lý hoặc tự thu hẹp quy mô, chuyển đổi ngành nghề và về cơ bản không còn gây ô nhiễm. 16 làng nghề còn lại đang tiếp tục trong quá trình khắc phục theo báo cáo địa phương tháng 3/2025.
Cùng với đó, việc kiểm soát cơ sở sản xuất gây ô nhiễm cũng được siết chặt. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề nghị các tỉnh tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm, đồng thời áp dụng các biện pháp kiểm soát hoạt động xả thải để giải quyết kịp thời các vấn đề môi trường bức xúc. Những giải pháp này đang được lồng ghép với chương trình xây dựng nông thôn mới và OCOP, hình thành nhiều mô hình phát triển làng nghề kết hợp bảo vệ môi trường và du lịch địa phương.
Trong đánh giá chung, các làng nghề truyền thống vẫn giữ vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế và văn hóa, song mô hình sản xuất nhỏ lẻ, manh mún khiến ô nhiễm môi trường trở thành thách thức lớn. Vì vậy, việc nhân rộng các mô hình xử lý chất thải tập trung là yêu cầu cấp thiết. Đầu tư các khu xử lý phù hợp từng loại hình sản xuất, huy động ngân sách, xã hội hóa và hỗ trợ kỹ thuật sẽ giúp mở rộng mô hình này một cách bền vững.
Phát triển làng nghề trong giai đoạn mới cần được đặt trong quy hoạch tổng thể, bảo đảm hài hòa giữa kinh tế, văn hóa và môi trường. Bên cạnh việc giữ gìn kiến trúc, quy trình truyền thống, việc áp dụng công nghệ sạch hơn sẽ giúp các làng nghề đứng vững trước yêu cầu ngày càng cao về bảo vệ môi trường.
.svg){kind=icon}
