Không chạy theo số lượng khi phát triển các khu bảo tồn biển

Phấn đấu mục tiêu bảo tồn 6% diện tích biển

Theo đại diện Tổng cục Thủy sản (Bộ NN&PTNT), Việt Nam đang xây dựng đề án mở rộng, thành lập mới các khu bảo tồn biển (KBTB), phục hồi các hệ sinh thái biển nhằm đạt mục tiêu 6% trên tổng diện tích vùng biển Việt Nam đến năm 2030. Trước mắt, Việt Nam cần thành lập thêm 14 KBTB trong thời gian tới.

Cụ thể, theo Đề án mở rộng, thành lập mới các KBTB được duyệt, mục tiêu của Việt Nam là phục hồi các hệ sinh thái biển nhằm đạt mục tiêu 3% diện tích vùng biển Việt Nam đến năm 2025 và 6% đến năm 2030 (gọi tắt Đề án KBTB). Do đó phấn đấu đến năm 2030, Việt Nam sẽ có 27 KBTB với tổng diện tích vùng biển được khoanh vùng bảo tồn khoảng 442.235 ha, chiếm khoảng 0,44% diện tích tự nhiên vùng biển quốc gia.

Tính đến tháng 12/2023, Việt Nam đã có 11 KBTB cấp quốc gia, gồm: 5 KBTB đã thành lập là Bạch Long Vĩ (Hải Phòng), Núi Chúa (Ninh Thuận), Côn Đảo (Bà Rịa - Vũng Tàu), Nam Yết và vịnh Nha Trang (Khánh Hòa); đồng thời lên phương án thành lập mới 6 KBTB trong thời gian tới là vịnh Hạ Long, Bái Tử Long (Quảng Ninh), Cát Bà - Long Châu (Hải Phòng), Gò Đồi Ngầm (Quảng Bình), Thuyền Chài, Song Tử (Khánh Hòa). 

Bên cạnh đó các KBTB cấp tỉnh cũng được quy hoạch và thành lập gồm 16 khu, trong đó thành lập mới 8 KBTB là Cà Mau; Hòn Ngư - Đảo Mắt (Nghệ An); Hải Vân - Sơn Chà (Thừa Thiên - Huế); Sơn Trà (Đà Nẵng); Quy Nhơn (Bình Định); Vũng Rô (Phú Yên); Hải Tặc, Nam Du - Hòn Sơn (Kiên Giang). Phần lớn các KBTB này đã được các địa phương lập quy hoạch, nhưng do nhiều lí do nên chưa được đưa vào hoạt động.

Cũng theo Đề án KBTB, ngoài việc thành lập mới các KBTB, Việt Nam cũng cần quản lý hiệu quả 59 khu bảo vệ nguồn lợi thủy sản và 63 khu vực cấm khai thác thủy sản có thời hạn khoảng 2,5% diện tích; thành lập và đưa vào hoạt động các khu vực áp dụng biện pháp bảo tồn hiệu quả đạt khoảng 0,5% diện tích biển; quản lý hiệu quả các khu bảo tồn đất ngập nước ven biển để bảo đảm tổng diện tích các khu bảo tồn đất ngập nước ven biển đạt khoảng 1,5%.

Nếu tính thêm cả phần mở rộng diện tích vùng biển phục hồi các hệ sinh thái biển (khoảng 1% diện tích các vùng biển Việt Nam), tổng diện tích các khu vực cần bảo tồn biển sẽ chiếm 6% diện tích biển Việt Nam. Đánh giá về chỉ số khá tham vọng này, ông Lê Trần Nguyên Hùng, Phó Vụ trưởng phụ trách Vụ Bảo tồn và Phát triển nguồn lợi thủy sản Việt Nam cho rằng, chúng ta cần lấy chất lượng bảo tồn thay vì chạy theo số lượng.

Kinh tế biển phải lấy môi trường làm trọng

Theo phân tích của ông Lê Trần Nguyên Hùng, các KBTB của Việt Nam đang phải đối diện với tình hình biến đổi khí hậu, nhiệt độ nước biển tăng, axít hóa đại dương, lũ lụt, bão tố, gia tăng các loài địch hại... làm suy giảm hệ sinh thái, môi trường vùng biển. Ngoài ra, ô nhiễm môi trường biển từ khai thác hải sản, nuôi biển; xả thải nước sinh hoạt, sản xuất nông nghiệp ven bờ… đang gây áp lực lớn đối với các KBTB. Hoạt động của các cảng biển, rác thải nhựa (ô nhiễm trắng), phát triển du lịch mất kiểm soát… cũng đang tác động, ảnh hưởng đến môi trường biển và hệ sinh thái.

Chính vì vậy theo ông Lê Trần Nguyên Hùng, Việt Nam cần tìm các giải pháp phát triển bền vững biển và dần đưa thành yêu cầu bắt buộc trong chiến lược, chính sách phát triển kinh tế biển của các địa phương. Yêu cầu ấy là gì, là nên phát triển kinh tế biển xanh – khái niệm được hiểu là “sử dụng bền vững các nguồn tài nguyên biển, đại dương nhằm mục tiêu tăng trưởng kinh tế, cải thiện sinh kế, đồng thời bảo tồn sức khỏe của các hệ sinh thái biển, đại dương”.

Đồng tình với quan điểm này, TS Nguyễn Chu Hồi, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nghề cá Việt Nam cũng cho rằng, việc mở rộng diện tích các KBTB phải trở thành nội dung quan trọng của kinh tế biển xanh. Khi số lượng các KBTB nâng lên được xem là một trong những phương thức bảo tồn đa dạng sinh học hữu hiệu, ít tốn kém vừa có tác dụng duy trì, quản lý nguồn lợi thủy sản, bảo vệ đa dạng sinh học biển, vừa có thể bảo đảm nhu cầu sinh kế của ngư dân (khai thác và nuôi biển ngay trong các KBTB).

Được biết, Bộ NN&PTNT đang triển khai 9 giải pháp đồng bộ nhằm quản lý hiệu quả các KBTB và ngay trong “Quy hoạch bảo vệ và khai thác nguồn lợi thủy sản thời kỳ 2012-2030, tầm nhìn đến năm 2050” cũng vừa bổ sung 2 giải pháp về cơ chế chính sách phát triển các KBTB. Với các địa phương, Bộ NN&PTNT cũng khuyến khích 28 tỉnh thành ven biển trong quy hoạch phát triển kinh tế xã hội của mình cũng nên đưa nội dung phát triển các KBTB vào quy hoạch tổng thể của địa phương nếu lấy kinh tế biển làm trọng tâm.