Phòng chống dịch bệnh gia cầm: Vệ sinh tiêu độc chuồng trại cần được quan tâm

Tuy nhiên thực tế, vệ sinh tiêu độc chuồng trại chưa được quan tâm đúng mức vì hiệu quả không thấy ngay được trước mắt, không có tác dụng trực tiếp ngay như việc sử dụng thức ăn hay thuốc thú y. Vì vậy, theo bà Nguyễn Thị Hồng Minh, Phó Chi cục trưởng Chi cục Chăn nuôi và Thú y Bắc Ninh, để bắt đầu thực hiện việc khử trùng tiêu độc chuồng trại có hiệu quả, cần tuân thủ một số quy định sau:

Tiêu độc nhằm mục đích tiêu diệt mầm bệnh trên các yếu tố trung gian truyền bệnh (do bị nhiễm từ các chất bài tiết của súc vật bệnh, từ xác súc vật chết bệnh, từ súc vật mang trùng) và tiêu diệt mầm bệnh ngay trên thân thể súc vật (nhưng không được áp dụng với vết thương và nội quan động vật).

Phòng chống dịch bệnh gia cầm: Vệ sinh tiêu độc chuồng trại cần được quan tâm đúng mức. Ảnh minh họa: Thu Hà

Bà Hồng Minh nhấn mạnh, tiêu độc chỉ có ý nghĩa thực sự khi cùng tiến hành các biện pháp phòng chống bệnh tổng hợp, vì tiêu diệt mầm bệnh ở ngoại cảnh vẫn không loại trừ được mầm bệnh (khi nguồn bệnh là vật mang trùng mà ta không nhận biết được). Có tiêu độc khi chưa có dịch, tiêu độc khi có dịch và tiêu độc khi đã hết dịch. Đó là biện pháp cần thực hiện thường xuyên (khi chưa có dịch) và khẩn trương, triệt để (khi có dịch).

Để tiêu độc cần đến các chất khử trùng hoặc sát trùng. Đối tượng tiêu độc: chuồng trại, sân phơi, bãi chăn, dụng cụ chăn nuôi và dụng cụ đã tiếp xúc với động vật, phương tiện vận chuyển động vật, nguyên liệu động vật (da, lông,...), các nơi chế biến và lưu trữ nguyên liệu động vật, thức ăn nước uống, thân thể động vật, tay chân và quần áo của người,...

Ảnh Thu Hà

- Thuốc khử trùng (disinfactants) là những chất có khả năng tiêu diệt vi khuẩn hoặc các vi sinh vật nhiễm khác. Khác với kháng sinh, những chất khử trùng phá hủy nguyên sinh chất của vi khuẩn và luôn cả vật chủ. Do đó chúng chỉ được sử dụng cho các đồ vật vô sinh.

- Thuốc sát trùng (antiseptics) là những chất có tác dụng ức chế sự sinh trưởng và sinh sản của vi sinh vật hoặc giết chết vi khuẩn ở một nồng độ không làm ảnh hưởng đến mô bào vật chủ. Do đó chúng được sử dụng cho các mô bệnh để ngăn chặn sự nhiễm khuẩn. Ranh giới giữa chất sát trùng và chất khử trùng cũng không rõ rệt, một hóa chất có thể là chất khử trùng hoặc sát trùng tùy theo nồng độ sử dụng và các điều kiện áp dụng

Bà Hồng Minh tư vấn, về nguyên tắc, cần phải lựa chọn đúng hóa chất khử trùng: khi lựa chọn chất khử trùng, điều cần nhất là:

-  Phải xác định tác nhân gây bệnh (vi khuẩn, virút, nấm..) của trại,  bởi vì mỗi loại hóa chất sát trùng sẽ có hiệu quả đặc hiệu cho từng loại đối tượng (mỗi loại vi khuẩn, vi rút gây bệnh sẽ mẫn cảm với từng loại hóa chất).

- Loại hóa chất sử dụng có an toàn cho người sử dụng hay không?

- Thời gian, khoảng cách sát trùng, phương pháp sát trùng? Vì mỗi loại thuốc sát trùng có thời gian tác dụng khác nhau, trên các bề mặt khác (thuốc có tác dụng nhất ở nhiệt độ nào? Bề mặt sát trùng khô hay ướt?

- Địa điểm khử trùng: Cần khử trùng phần nào của trại? (chuồng nuôi, dụng cụ, nước, phương tiện vận chuyển, người ra vào)

Về quy trình, để đạt được hiệu quả cao trong khử trùng tiêu độc, khi tiến hành cần theo từng bước sau:

 - Tiêu độc cơ học: Đây là bước quan trọng, bao gồm dọn dẹp toàn bộ chất hữu cơ có trong chuồng trại một cách triệt để. Tiến hành rửa cọ bằng nước, bước này làm giảm đi mật số vi sinh vật và bề mặt chuồng trại, để làm tiền đề cho các bước sau.

- Tiêu độc vật lý: Sau khi quét dọn sạch, nếu không dùng hóa chất có thể dùng nước sôi, lửa để diệt các tác nhân gây bệnh trong chuồng.

 - Tiêu độc bằng hóa học: Đây là phương pháp được dùng rộng rãi nhất trong thú y. Các chất hóa học dùng để tiêu độc có điểm chung là có tác dụng một cách toàn bộ, không chọn lọc lên tế bào vi sinh vật hoặc virion của virut như làm biến chất protein (như formol, phenol,...), làm kết tủa protein (như muối của kim loại nặng, ethanol,...), tác dụng làm tan cấu trúc màng tế bào chất (ethanol, ether,...) hoặc tác dụng lên các chất cần thiết cho đời sống vi khuẩn, biến các chất này thành chất trung gian có tính độc đối với chúng. Hiệu lực tác dụng của hóa chất phụ thuộc vào tác dụng đặc trưng của chất đó và vào sức đề kháng của từng loại mầm bệnh đối với chất đó.

Hiệu lực tác dụng của hóa chất tiêu độc còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác như nồng độ, nhiệt độ của dung dịch đang dùng, nhiệt độ của đối tượng tiêu độc, thời gian tác dụng của thuốc trên đối tượng đó, tính chất vật lý và hóa học của đối tượng tiêu độc, mức độ ô nhiễm, cũng như bản chất của vi sinh vật mầm bệnh.

Vì vậy, khi dùng, phải chọn chất tiêu độc thích hợp và nắm vững phương pháp tiêu độc thì hiệu lực tiêu độc mới cao. Các chất hóa học hoàn hảo để tiêu độc phải đảm bảo các tính chất sau: 1) có khả năng diệt nhiều loại mầm bệnh, 2) ít độc đối với động vật và người, 3) không làm hỏng dụng cụ, 4) dễ hòa tan trong nước, 5) dễ sử dụng và 6) rẻ tiền. Tuy nhiên, nhiều tình huống phải lựa chọn những hóa chất tiêu độc không đủ các tiêu chuẩn nêu trên nên phải chú ý để phòng tránh những tác động bất lợi do hóa chất tiêu độc mang lại

Về phương pháp tiêu độc cần tuân thủ các bước sau:

Tiêu độc chuồng trại

Ảnh Thu Hà

Hiệu lực tiêu độc phụ thuộc vào cấu tạo chuồng trại. Tường, nền chuồng, sân chơi bằng phẳng thì hiệu lực tiêu độc cao hơn gồ ghề. Phải tiêu độc cơ giới trước khi tiêu độc hóa học.

Ngoài ra, có thể dùng nước sôi dội, hun trấu, rắc vôi bột, quét vôi... để tiêu độc đối với một số lớn bệnh truyền nhiễm thường xảy ra trên vật nuôi.

Tiêu độc phân động vật

Bên trong và bên ngoài phương tiện vận chuyển cần phun khí dung hoặc dội dung dịch hóa chất tiêu độc. Sau 2 - 3 giờ dội bằng nước nóng. Phân và nguyên liệu của động vật bệnh hoặc nghi mắc các bệnh truyền nhiễm do vi khuẩn có nha bào (bệnh nhiệt thán, ung khí thán...) cần phải đốt. Dùng chất tiêu độc mạnh tưới vào các phương tiện vận chuyển. Tiêu độc phương tiện vận chuyển phân động vật

Có ba phương pháp tiêu độc phân là đốt, dùng các hóa chất và phương pháp ủ nhiệt sinh học. Phân nếu bị đốt thì chất lượng phân bón giảm, mặt khác đốt cháy không hoàn toàn thường sinh khí độc. Cho nên chỉ đốt khi phân bị nhiễm các loài mầm bệnh có sức đề kháng cao (như nhiệt thán, ung khí thán, virus thiếu máu truyền nhiễm ngựa). Các hóa chất cũng ít được dùng tiêu độc phân vì bất tiện, tốn kém, thường không đạt mục đích tiêu độc, lại gây trở ngại khi dùng phân bón. Phương pháp ủ nhiệt sinh học là phương pháp tiện lợi dùng để tiêu độc phân động vật mắc bệnh truyền nhiễm do các vi khuẩn không có nha bào gây nên. Phương pháp này được dùng để tiêu độc dựa trên cơ sở là các hợp chất hữu cơ trong phân, nước tiểu... của khối phân ủ xảy ra quá trình lên men bởi các vi sinh vật, làm nhiệt độ của đống phân tăng cao nên có thể tiêu diệt được phần lớn vi khuẩn không có nha bào, virus, ấu trùng và trứng giun sán.

Tiêu độc dụng cụ

Có thể sử dụng nhiệt độ cao (đốt, hơ lửa, đun sôi) để tiêu độc dụng cụ. Với các trang trại chăn nuôi tập trung nên áp dụng những trang thiết bị cơ giới dùng để tiêu độc, vừa làm giảm nhẹ sức lao động của con người tiêu độc, vừa làm tăng hiệu quả tiêu độc.

Quang Ninh