Với người Việt Nam, cái Tết cổ truyền thật là quan trọng. Chẳng thế mà Tết gắn với đủ thứ vui buồn. Nào là “vui như Tết”, chờ đợi thứ gì thì “có mà đến Tết”, gặp điều xui xẻo coi như “mất ăn Tết”, v.v và v.v… Vì vậy mà chuẩn bị đón Tết luôn là mối bận tâm của mọi miền, mọi người.

Nhưng chuyện “lo Tết” xưa và nay cũng đã khác nhiều lắm. Đúng thôi, thời đại 4.0 là mọi thứ đều ngược so với trước, như ai đó đã ngẫm ngợi mà tổng kết.

Xưa nghèo lắm, cái Tết lại đúng dịp mưa phùn gió bấc, lạnh thấu xương. Lo cái Tết thời đó to nhất là nồi bánh chưng, mọi công việc xoay quanh nó, nào thịt nào đậu nào củi, lo sắp xếp mượn nồi luộc, rồi còn phải xếp hàng quanh vòi nước “rủ rỉ” đợi đến lượt có nước rửa lá nữa chứ… Nghĩ lại cứ ngỡ xa xôi như trong truyện cổ tích thời Tấm Cám, Thạch Sanh.

Sau mấy mươi năm đổi mới, đất nước đủ đầy, bây giờ cái Tết đâu chỉ quanh nồi bánh chưng. Chiếc bánh chưng vẫn ý nghĩa lắm và không thể thiếu, nhưng chủ yếu để lên ban thờ cúng tổ tiên. Đồ nếp, đồ mỡ người ta kiêng rồi, trước thì toàn bệnh thiếu (đường, mỡ, đạm), bây giờ thì chỉ lo thừa những thứ đó nên ra sức kiêng khem. Trước lo có cái gì để mà ăn, bây giờ lại lo biết ăn gì cho ngon miệng. Xem ra cái lo chẳng bao giờ hết dù là mỗi thời mỗi kiểu.

Nhưng cái lo lớn nhất bây giờ là chuyện “lễ tết”. Thời buổi kinh tế thị trường hình như mọi thứ đều được đo đếm bằng việc xưa nay gọi là “cảm ơn” trong dịp Tết. Chuyện quà cáp nghĩa tình thăm hỏi nhau trong dịp Tết đôi khi cũng thật khó phân biệt với chuyện người ta mượn cớ đầu tư quan hệ thông qua “công nghệ phong bì”, cái “vật ngang giá chung” vừa tiện, vừa nhẹ nhàng dễ sử dụng,

Thời 4.0 là kết nối và chia sẻ, trong một năm gặp gỡ biết bao người, có biết bao mối quan hệ phải cảm ơn. Vì thế mà đối với nhiều người thì cái lo nhất là chuyện lễ tết. Hà Nội cuối năm đường đã tắc lại càng tắc, một phần bởi người ta ngược xuôi quà cáp, lễ tết lẫn nhau. 

{keywords}
Thay đổi cách ăn Tết bắt đầu từ chính mỗi người. Ảnh minh họa: Lê Anh Dũng

Cơ quan này chúc Tết cơ quan kia. Địa phương lễ tết Trung ương (người ta cấp kinh phí cho mình, phê duyệt dự án, hỗ trợ mình điều này điều nọ sao quên được). Rồi lo đến (các kiểu) thủ trưởng, người thì quan tâm bổ nhiệm hay đưa mình vào quy hoạch, người thì tạo điều kiện cho đi học hành nước ngoài nước trong. Rồi ông thầy đã tận tình chỉ bảo để hoàn thành luận án, luận văn…, thêm việc thăm cô chủ nhiệm cu lớn, cảm ơn thầy chủ nhiêm cu bé.

Đấy là chưa tính nhà nội miền ngược, nhà ngoại miền xuôi trong khi hai vợ chồng lại ở Thủ đô văn hiến. Quả thực là nan giải về thời gian đi lại ngay cả khi rủng rỉnh túi tiền.

Tết năm ngoái nhiều địa phương chắc thở phào khi nhận được cái trát không được lên lễ tết Trung ương. Có lẽ không có cái lệnh cấm nào được cấp dưới vỗ tay (ngầm) đến vậy. Chuyện nghiêm cấm quà cáp với cá nhân cũng có từ lâu và nghe đâu có những nơi báo cáo thành tích cả năm không có ai vi phạm. Nhưng đó là một số liệu mà ai cũng biết “báo cáo cho nó vui”.

Thực ra chuyện này cũng từ nhiều phía. Đôi khi thì không lễ không xong, mình được “ăn quả” chẳng lẽ không nhớ “kẻ trồng cây”. Nhưng cũng không ít người chủ động quà cáp để nhờ vả hoặc nhìn xa trông rộng mà đầu tư quan hệ lâu dài. Rồi cả chuyện thói quen, tâm lý nữa chứ, nhiều ông sếp chẳng ý tứ gì đâu, thậm chí còn tìm cách “trốn” nhưng Tết nhất không đến trình diện sếp là cứ thấy “sao sao”, chẳng yên tâm chút nào.

Nói thì dễ, nghĩ thì được mà thực hiện thật khó lắm thay! Mà chẳng phải chỉ mấy ông công chức lo cái Tết, những người “ngoài khu vực nhà nước” khối người cũng sợ cảnh tụ tập rượu chè chúc tụng đâm ra phải mượn cớ du lịch để “trốn” thật xa, để không bị trách cứ. Đúng là những nỗi khổ do “tôi và chúng ta” gây ra để rồi cùng nhau mà chịu đựng.

Chưa bàn đến những nguyên nhân từ tiêu cực trá hình, nội cái tâm lý và thói quen lễ tết đã gây ra biết bao phiền lụy và đến lúc phải dần dần tháo bỏ. Cái Tết cổ truyền quan trọng lắm, thiêng liêng lắm nhưng hãy để thời gian cho quê hương, cho Tổ tiên, gia đình, bạn cũ, làm sao từ chỗ phải lo “lễ tết” của những vị khách không mời trở thành những ngày vui Tết đoàn viên quây quần, ấm áp.

Và có lẽ cũng phải bỏ dần thói quen “no dần, đói góp” mọi sự đổ lên đầu cái Tết. Một ngày bình thường, có thời gian thư thả, con cái về với cha mẹ, bạn bè, đồng nghiệp đến thăm nhau, trò đến với thầy với chút quà quê, đơn giản là vài mớ rau sạch, miếng thịt ngon hay một thứ đặc sản vùng miền sẵn có. Đâu cứ phải chen chúc hối hả ngày Tết với chai rượu (mác) Tây, với cái phong bì vô tội mới là biết điều, chu đáo?

Cái gì đi từ trái tim thì sẽ đến được với trái tim. Để có những ngày Tết thật vui, thật hạnh phúc không phải quá khó nếu mỗi người đều cố gắng thay đổi từ cách nghĩ đến hành động ngay từ bây giờ. Điều đó phụ thuộc vào tôi, vào bạn và vào tất cả chúng ta!

TS. Đinh Văn Minh, Viện trưởng Viện chiến lược và Khoa học Thanh tra