Điều khó nói của nghề báo thời @

Mùa xuân vừa rồi lên Vị Xuyên, vào một làng hẻo lánh cách thị trấn 30km, tôi thấy một cậu bé người dân tộc ngồi bên bếp lửa nhà sàn, tay cầm một cái smartphone đang duyệt internet nhoay nhoáy. Đối với người cầm bút thì đây là thách thức lớn vì tin tức không còn in trên báo hay trang web dài lê thê. Mà đó là vài dòng ngắn gọn độc giả có thể biết thế giới đang có khủng bố ở Paris hay các mặt hàng đang đổi giá từng giây tại Sài Gòn, một nơi cách xa hàng ngàn km.

Bỗng nhiên mất việc

Với bạn đọc thì nghề báo được các nước phương Tây coi là quyền lực thứ tư sau lập pháp, hành pháp và tư pháp, nhằm giúp dân chúng quản lý ba nhánh quyền lực trên. Nhưng “ở trong chăn mới biết chăn có rận”, đó là nghề bấp bênh nhất dù được phủ ánh hào quang bằng mỹ từ.

Cách đây gần 02 năm (tháng 9/2014), tờ báo USA Today hỗn loạn bởi trong một ngày có khoảng 70 phóng viên mất việc do phiên bản in không bán được quảng cáo, thu nhập ít đi, cách giải quyết của tòa soạn là cắt việc.

Nghề báo. Ảnh minh họa: infonet.vn

Chị Korina Lopez đang chuẩn bị nhổ răng ở nha sỹ thì nhận được cuộc điện thoại từ ban quản lý nhân sự. “Họ cho tôi 05 phút để bắt tôi kết thúc công việc đã làm 11 năm. Tôi chỉ có 15 phút để lấy tài liệu trên máy tính trước khi họ cắt tài khoản và email”, Lopez nhớ lại.

Anh Scott Bowles, 49 tuổi, chuyên quay phim cho USA Today ở Los Angeles đã 20 năm cũng chung số phận vào sáng đó cùng với Korina Lopez. “Họ báo, chúng tôi để anh đi, anh đã hết việc ở đây và email của anh không thể liên lạc được nữa”, Bowles đau xót kể lại.

Dù rất nhiều người đoán sẽ bị cắt việc nhưng không thể nghĩ kịch bản lại bất ngờ và tàn nhẫn đến thế. USA Today coi những phóng viên như kẻ trộm hàng trong siêu thị.

Sự việc xảy ra tại USA Today không phải là chuyện hiếm trong thế giới truyền thông. Hôm trước còn là quyền lực thứ tư, hôm sau đã gia nhập đội quân… thất nghiệp. Nghề báo luôn bị đe dọa mất việc thường xuyên hơn hẳn các nghề khác, vì một tin chưa được kiểm chứng, một clip nhạy cảm, một lỗi lầm rất con người, hoặc đôi khi người ta cần một vật “tế thần” vì mục đích chính trị.

Mọi việc vẫn ổn nếu tiền bạc vào tòa soạn vẫn tốt, không nhiều tai tiếng, nếu vụ việc không quá lớn. Nhưng túi tiền của ông chủ tòa soạn bỗng nhiên vơi đi, thì một ngày xấu trời, lão ấy lôi tất cả những lỗi lầm trên và đưa thành án- và bạn mất việc.

Hiện Việt Nam có tới 40 triệu tài khoản facebook, cũng ngần ấy người dùng internet trong khi thế giới có khoảng 3,4 tỷ và 1,8 tỷ tài khoản facebook. Một nửa dân số hành tinh sống với tin số và đó là thách thức lớn nhất mà truyền thông đang đối mặt.  

Công nghệ thay đổi truyền thông

Tại nước Mỹ, số người dùng PC không thay đổi từ năm 2010 đến nay chiếm 78% trong số người lớn, nhưng với smartphone thì số này tăng vọt từ 35% năm 2011 đến năm 2015 đã là 68%. Smartphone sẽ chiếm lĩnh thị trường trong những năm sắp tới bởi 3G, 4G, giao diện thân thiện, từ trẻ con tới người già đều dùng một cách dễ dàng.

Thống kê cho thấy, có tới 36% người đọc dùng smartphone để xem tin của Wall Street Journal vì thế tòa báo phải dành một đội ngũ riêng chỉ để phục vụ lớp người trẻ thích đọc tin ngắn và nhanh này.

Như vậy, ngoài chuyện phải đối mặt với công nghệ, truyền thông xã hội, thì việc đưa tin trên thiết bị cầm tay với các tin ngắn, cô đọng vừa đủ trên màn hình bé xíu, cũng là một thách thức khác đối với báo chí.

Tin nóng, giật gân, rồi tin vô giá trở nên vô nghĩa nếu không tới được người đọc mạng do phải cạnh tranh với truyền thông xã hội chạy trên smartphone với những lời ngắn “Hillary đã thắng ở California”, “Trump đã hạ gục đối thủ trên truyền hình” với hàng trăm ngàn share trong chốc lát.

Công nghệ cũng giúp cho các nhà quảng cáo hàng đi thẳng tới người tiêu dùng hơn là qua báo chí. Khi truy cập một facebook của người nổi tiếng, các nhà quảng cáo tìm cách giới thiệu một mặt hàng cho người đọc. Nếu nhấn chuột vì tò mò thì hệ quảng cáo sẽ tiếp tục khêu gợi kể cả giảm giá không ngờ cho tới khi người ta tắc lưỡi “mua thử xem sao”. Sau khi đã mua, hệ thống bỗng nhiên chuyển sang mặt hàng khác. Với cách quảng cáo thông minh đó, báo in, báo mạng khó mà cạnh tranh nổi.

Ông Raiju Narisetti, phó chủ tịch công ty News Corporation, cho rằng, trong tương lai các thách thức đối với truyền thông ngày càng khó hơn, báo in tiếp tục tồn tại dù ai cũng biết sẽ khó mà lãi nhưng in vẫn phải in nên nhiều tòa soạn phải nghiến răng.

Hiện tờ Washington Post vẫn chiếm 40% thị phần báo in địa phương, nếu khoảng 50 tới 70% lợi nhuận kiếm được từ phiên bản in thì số đông phóng viên dành cho công việc này vẫn tiếp tục tồn tại. Khó tưởng tượng một ngày nào đó tờ báo từng hạ gục Tổng thống Nixon trong vụ Watergate phải ngừng bản in vì tiền. Nhưng không còn lợi nhuận thì chủ bút khó mà tiếp tục khi đứng trước nguy cơ phá sản.

Trong thời đại IT thay đổi nhân loại, với mạng xã hội đang tự đưa và thẩm tin, cách kiếm tiền trên mạng ảo cũng khác, mỗi tòa soạn và phóng viên đều đương đầu với những thách thức. Lo các phiên bản khác nhau (in, blog, web, thiết bị cầm tay), sự thay đổi chóng mặt về cách đưa tin và nội dung tin trong thời buổi kinh tế và lợi nhuận hàng đầu, sẵn sàng bị thôi việc, tương lai không rõ ràng mà vẫn phải làm hết mình 24/7 trong khi mảnh đất mầu mỡ là quảng cáo đang mất dần vào tay mạng xã hội.

Người ta nói nhiều về tương lai của xu hướng công nghệ thì truyền thông luôn được nhắc đến nhiều do gắn kết tới công nghệ. Nhà báo đi công tác miền núi, thấy người dân từ già tới trẻ dùng smartphone với giá 50$/cái để đọc tin thì mừng vì IT đã về với núi rừng, nhưng cũng nên hiểu đó là thách thức đối với người cầm bút, cách viết tin phải khác nhiều.

Nếu không chuẩn bị tương lai vì sự thay đổi của công nghệ, bạn sẽ bị bỏ lại phía sau. Điều này đúng với mọi ngành nghề kể cả tư duy phát triển và báo chí không phải là một ngoại lệ.

Hiệu Minh