Sáng nào đến cơ quan, Nguyễn Hữu Tuấn – một nhân viên văn phòng tại Hà Nội cũng chào bác bảo vệ già dưới hầm xe thật to kèm theo nụ cười thân thiện.
Theo Tuấn, nhìn bác thân thương như người nhà anh vậy. Anh mất bố từ sớm nên có sự đồng cảm với người cao tuổi (NCT) và đặc biệt là với những người vẫn còn đang phải vật lộn mưu sinh nơi phố thị. Tuy nhiên, theo các chuyên gia lao động và luật sư, sử dụng lao động là NCT sẽ trở nên phổ biến ở nước ta nhưng cũng cần lưu ý các điều khoản lao động sao cho phù hợp với các luật: Luật Người cao tuổi, Luật lao động…
Theo báo cáo của Tổng cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình (Bộ Y tế) nhân Ngày Quốc tế người cao tuổi – 1/10 vừa qua, dự báo số NCT ở nước ta sẽ tăng lên 16,8 triệu người vào năm 2039 và bước vào thời kì dân số già trước đó 3 năm - 2036. Khi Việt Nam đang vào nhóm các nước có tốc độ già hóa nhanh nhất thế giới. Điều này kéo theo những áp lực lên hệ thống y tế và an sinh xã hội; đồng thời nhu cầu sử dụng lao động NCT cũng sẽ trở lên phổ biến hơn trong thời gian tới...
Cụ thể, Việt Nam bắt đầu giai đoạn già hóa dân số từ năm 2011 với số người từ 65 tuổi trở lên, chiếm 7% tổng dân số. Năm 2021, số NCT tại Việt Nam chiếm 8,3% tổng dân số (8,16 triệu người cao tuổi). Dự báo, số NCT của Việt Nam tăng lên 16,8 triệu người vào năm 2039 và đạt 25,2 triệu người vào năm 2069. Việt Nam sẽ bước vào thời kỳ dân số già từ năm 2036, khi đó, tỷ trọng nhóm dân số từ 65 tuổi trở lên đạt 14,2% tổng dân số.
Về bản chất, tuổi hưu của người lao động tại Việt Nam đã được điều chỉnh tăng lên theo lộ trình (nam là 62, nữ là 58); điều này sẽ phù hợp khi Việt Nam bước vào thời kỳ dân số già từ năm 2036. Tuy nhiên, khi NCT chiếm trung bình trên 10% dân số như hiện nay thì những NCT còn khỏe mạnh, có nhu cầu làm việc sau nghỉ hưu, tuổi hưu là rất bình thường và đáng để tận dụng nguồn lực lao động dồi dào này.
Dĩ nhiên, sử dụng lao động NCT sau tuổi nghỉ hưu sẽ có những ràng buộc nhất định (với đơn vị sử dụng lao động) về các chế độ phúc lợi đi kèm, chứ không đơn thuần chỉ là tiếp nhận và trả lương. Câu chuyện sử dụng lao động NCT cũng phù hợp với chiến lược thích ứng già hóa và chăm sóc sức khỏe NCT. Bởi, với một quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh như Việt Nam (thuộc top 10 thế giới), trong khi thu nhập bình quân đầu người còn ở ngưỡng dưới 5.000 USD/năm, thì việc tận dụng lao động NCT là tất yếu.
Sử dụng lao động NCT không chỉ bởi nhu cầu làm thêm của chính họ mà còn là nhu cầu của thị trường lao động nói chung. Bởi, những năm ít ỏi còn lại trong giai đoạn cơ cấu dân số vàng hiện nay, Việt Nam cần có chiến lược cụ thể dựa trên kinh nghiệm các nước đã bước vào thời kì già hóa dân số trước đó để tham khảo như: Nhật Bản, Thụy Điển… Thách thức liên quan đến chăm sóc sức khỏe cũng như nguồn cung lao động và sử dụng lao động NCT chính là 2 vấn đề nổi cộm mà những nước kể trên cũng đã và đang trải qua.
Theo đại diện Cục việc làm (Bộ LĐ-TB&XH), tạo điều kiện cho NCT tiếp tục lao động không chỉ giúp họ có thêm thu nhập mà còn làm giảm những tác động bất lợi đến tình hình phát triển kinh tế-xã hội do sự biến động của cơ cấu dân số gây ra. Vì thế, nếu Việt Nam không có sự chuẩn bị về chính sách, quỹ hưu trí/trợ cấp, hệ thống y tế, cân đối nguồn lực lao động… thì sẽ rơi vào trạng thái khủng hoảng thừa, thiếu lao động cục bộ và các vấn đề an sinh xã hội.
Sự chuẩn bị này không thừa khi các nước chuyển từ giai đoạn già hóa dân số sang dân số già luôn có thời kì khá dài như: Pháp: 115 năm, Thụy Điển: 85 năm, Hoa Kỳ: 70 năm… Trong khi Việt Nam được dự báo giai đoạn dân số già sẽ đến trong vòng 16 - 18 năm nữa. Tuy vậy, những lưu ý nào khi sử dụng lao động NCT khi tuổi thọ trung bình của người Việt là 73,6 tuổi. Tuy nhiên, NCT ở Việt Nam lại mắc trung bình 3-4 bệnh. Thế nên, sử dụng lao động NCT như thế nào là vấn đề cần bàn khi đơn vị sử dụng không có nguồn lực, chính sách về vấn đề này còn chưa được bổ sung.
Quay lại câu chuyện bác bảo vệ già chỗ cơ quan anh Tuấn, với lương chỉ 5 triệu ngày làm 8h (bảo vệ kiêm trông xe); làm việc theo 3 ca (có cả ca đêm) nhưng không có thêm phụ cấp, ăn ca. Trong khi đó, khảo sát nhanh của phóng viên VietNamNet cho thấy, mức lương 5 triệu – thậm chí nhiều nơi thấp hơn - cũng là mức bình quân của các bảo vệ là NCT. Với NCT làm thêm ở các lĩnh vực như xây dựng, giao hàng thu nhập có cao hơn nhưng cường độ và thời gian lao động cũng dài hơn. Còn với NCT là nữ, những công việc như giúp việc, trong trẻ, bán hàng thuê, nhặt ve chai… cũng đang là nguồn thu nhập chính của họ.
Mới đây, Chính phủ vừa đề xuất giảm độ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội từ 80 tuổi xuống còn 75 tuổi. Cụ thể, công dân Việt Nam từ đủ 75 tuổi trở lên mà không có lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội hằng tháng và trợ cấp xã hội hằng tháng khác thì sẽ được hưởng trợ cấp hưu trí xã hội do ngân sách nhà nước đảm bảo. Như vậy, nhiều NCT không có lương hưu và đang phải vật lộn mưu sinh sẽ có thêm một nguồn thu nhập để trang trải tuổi già và chăm lo cho đời sống, thuốc men của bản thân.
.svg){kind=icon}
