Chín tháng là quá ngắn ngủi để thiết lập một quá trình “bình thường hóa” nếu như giữa hai nước này thực sự có một mối quan hệ “bất thường”?  

Ngày 9/8 tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan đã thăm Nga và bắt tay tổng thống Nga V.Putin. Cuộc gặp này diễn ra chỉ 9 tháng từ sau sự cố tiêm kích F-16 của Thổ Nhĩ Kỳ bắn hạ cường kích SU-24 của Nga đang oanh kích ở Syria làm quan hệ hai nước đóng băng. Đã có cơ quan truyền thông đánh giá đây là sự kiện “mở ra một chương mới trong quan hệ hai nước, bắt đầu quá trình ‘bình thường hóa’”. 

Sau sự cố “cường kích SU 24”, quan hệ hai nước từ chỗ khá nồng ấm đã xấu đi đến mức đã áp dụng các lệnh trừng phạt lên nhau về kinh tế. Tuy nhiên ngay từ thời điểm đó, “đại diện gia đình nạn nhân” là tổng thống Putin cũng đã rất dè dặt, những tuyên bố của ông loại trừ khả năng những hành động về quân sự chống Thổ Nhĩ Kỳ.  

Một mặt, Thổ Nhĩ Kỳ là thành viên khá lâu đời của NATO và là nước có lực lượng rất mạnh trong khối này. Thổ Nhĩ Kỳ còn sở hữu hai eo biển Bosphorus và Dardanelles, nếu nước này đóng chúng thì Biển Đen trở thành “cái ao tù” với các với các tàu chiến của Nga. 

{keywords}
Cái bắt tay của hai tổng thống tại cuộc gặp ngày 9/8. Ảnh: Reuters

Lệnh trừng phạt của Nga do đó chỉ dừng lại ở các hàng hóa nhập khẩu từ Thổ như nông sản hoặc dừng các tour du lịch từ Nga tới Thổ Nhĩ Kỳ, còn các lĩnh vực quan trọng hơn như năng lượng, vốn dĩ các dự án “Dòng chảy Thổ Nhĩ Kỳ” và Nga xây dựng nhà máy điện hạt nhân ở Thổ đã chưa đâu vào đâu từ trước “cú đâm sau lưng”.   

Cuối tháng 7, ngay sau cuộc đảo chính bất thành làm chao đảo chính trường Thổ Nhĩ Kỳ, phó thủ tướng nước này Mehmet Simsek đã đi thăm Nga, kết quả hai bên thống nhất sẽ khôi phục lại hợp tác năng lượng và thương mại. 

Cuộc đảo chính này đã làm quan hệ Thổ Nhĩ Kỳ và Phương Tây xấu đi vì những nghi ngờ, cáo buộc qua lại lẫn nhau; nào là Phương Tây đứng đằng sau “giật dây” cho đảo chính hay Mỹ từ chối dẫn độ giáo sỹ Gulen về Thổ để chính quyền nước này “xử lý…” Đồng thời việc ông Erdogan muốn khôi phục án tử hình để trừng phạt các thành viên của cuộc đảo chính, cũng vấp phải những chỉ trích nặng nề về nhân quyền. 

Thật dễ hiểu khi truyền thông Phương Tây rất dè dặt khi đưa tin về chuyến thăm của Erdogan sang Nga, dù người ta đã biết trước về nó đến vài tuần. 

Có “chuyên gia về Nga” còn vội vàng nhận xét về khả năng NATO khai trừ Thổ Nhĩ Kỳ khỏi khối này. Chuyến thăm Nga lần này của ông Erdogan đáng chú ý, vì nó là chuyến đi đầu tiên ra nước ngoài sau cuộc đảo chính. Chính vì thế những người đã nghĩ đến một mối quan hệ khăng khít kiểu như một liên minh chiến lược để cả hai cùng thoát khỏi thế bị cô lập. Tuy nhiên liệu có phải vậy? 

Từ tháng 4/2016, Nga dừng chiến dịch không kích ở Syria, từ đó nước này không có nhiều động thái đáng kể trên trường quốc tế. Lệnh trừng phạt còn nguyên, NATO tiếp tục “lấn tới” tiến ngày càng sát biên giới Nga… Và “ông chủ Điện Kremli” V.Putin trở nên cô đơn hơn bao giờ hết.  

Những tưởng liên minh Nga – Trung đã được xây dựng vững chắc để tiến dần thành một “cực” của trật tự thế giới mới, nhưng Trung Quốc có những vấn đề của Trung Quốc. Dường như cả hai ông Putin và Tập Cận Bình đều chẳng hăng hái trong việc liên kết với một đối tác mà điều mang lại nhiều khả năng lại là một sự cô lập hơn nữa.    

Còn quá sớm để thiết lập “bình thường hóa”?

Cần nhìn lại quan hệ Thổ Nhĩ Kỳ và Châu Âu. Ngay trong năm 2015 các nước Liên minh Châu Âu đã nhập khẩu từ Thổ Nhĩ Kỳ gần 62 tỷ euro hàng hóa, và xuất khẩu sang nước này đến hơn 79 tỷ euro, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu là xấp xỉ 141 tỷ euro.  

Trong khi đó xuất khẩu của Thổ Nhĩ Kỳ sang Nga thời điểm cao nhất là tháng 10/2015 đạt 354,804 triệu đôla Mỹ, tháng 11 giảm xuống còn 303,358 triệu đôla và tháng 12 sau “vụ SU-24” chỉ còn có 228,636 triệu đôla.  

Nghĩa là so với Liên minh Châu Âu, thì thị trường Nga đối với nền kinh tế Thổ Nhĩ Kỳ là quá khiêm tốn. Thổ Nhĩ Kỳ còn được ví như “Trung Quốc của Châu Âu” nếu xét về quan hệ kinh tế hai chiều, quá quan trọng để người ta cân nhắc mọi nhẽ.  

Một nước như Thổ Nhĩ Kỳ xuất phát điểm là “mũi nhọn chống Liên Xô của NATO” thời chiến tranh lạnh, thì sẽ luôn luôn có xu hướng gần phương Tây hơn là gần Nga. Do đó khó có lý do cho rằng NATO sẽ khai trừ Thổ Nhĩ Kỳ khỏi khối này. 

Những gì mà Thổ Nhĩ Kỳ thể hiện dưới quyền của ông Erdogan từ sau vụ bắn máy bay Nga, thực sự cho thấy đây là một vị nguyên thủ phức tạp, khó hiểu và khó lường – điều đó làm cho cả hai quan hệ Thổ - Nga và Thổ - Phương Tây cũng phức tạp theo.  

Tuy nhiên, Erdogan là Erdogan, và Thổ Nhĩ Kỳ vẫn là Thổ Nhĩ Kỳ; sau Erdogan sẽ lại là một nước Thổ Nhĩ Kỳ khác. Một Phương Tây đang chia rẽ và không thống nhất, lại bận rộn với cuộc bầu cử tổng thống Mỹ thì chưa thể có một hành động gì rõ ràng ngoài việc tỏ… thái độ. Không loại trừ chính trường Thổ Nhĩ Kỳ sẽ còn có những sự kiện chao đảo nữa chứ chưa thể ổn định được ở đây.  

Tìm đến Putin lần này là Erdogan, như hai “người hùng cô đơn” tìm đến nhau. Dư luận Nga thì chưa thể quên được “vụ SU-24,” do đó khó có thể đặt được niềm tin vào ông Erdogan. Nếu như có đánh giá cho rằng ông này đến Nga chỉ để mặc cả với Phương Tây, thì cũng là điều dễ hiểu. Còn nếu như cho rằng lần này “làm lành” sẽ vô hiệu hóa thái độ dè chừng ra mặt của NATO, của Phương Tây dành cho nước Nga của Putin, e có phần hơi lạc quan quá.

Chín tháng là quá ngắn ngủi để thiết lập một quá trình “bình thường hóa” nếu như giữa hai nước này thực sự có một mối quan hệ “bất thường.” Chính vì thế, đây giống như một sự giảng hòa giữa hai cá nhân Recep Tayyip Erdogan và Vladimir Putin, hơn là “bình thường hóa” quan hệ giữa hai quốc gia.  

Do đó, nếu có chuyện “lịch sử sang trang” hay “chương mới được mở ra,” thì đơn giản là quan hệ hai nước này quay lại được như thời “tiền SU-24” thì cũng là quá tốt rồi, chứ chưa thể hi vọng được gì hơn.  

Phúc Lai