Chaebol Hàn Quốc “hối lộ xã hội” như thế nào?

Tổng thống Lee Myung-bak, người từng ủng hộ các chaebols, nay đã rút lại cam kết giảm thuế cho họ và kêu gọi họ "giành lại sự tôn trọng của mọi người" bằng cách tăng cường giúp đỡ người nghèo.

Đây không phải là thời gian hạnh phúc của chaebol ở Hàn Quốc. Ở nước ngoài, họ có thể cuối cùng cũng có được sự thừa nhận mà từ lâu họ theo đuổi, với những chiếc xe hơi và điện thoại di động cạnh tranh trên các thị trường toàn cầu. Nhưng ở trong nước, như một bài xã luận gần đây trên tờ báo bảo thủ Chosun Ilbo đã viết, họ bị công kích "như những kẻ thù của người dân".

Người Hàn Quốc ngày càng lo lắng khi giá tiêu dùng tăng cao và nợ của hộ gia đình cũng tăng, khiến cuộc sống của họ trở nên đắt đỏ hơn. Trong khi đó, các tập đoàn lớn liên tiếp thu được lợi nhuận kếch xù và mở rộng các chi nhánh của mình trên thế giới.

Kim Byoung-kweon, một chuyên gia kinh tế tại Viện Xã hội Mới Corea cho biết: "Người dân đã vỡ mộng khi thấy các công ty lớn thu lời kỷ lục và lên mặt tại các thị trường toàn cầu, trong khi cuộc sống của họ ngày càng tệ hơn".

Trả lời phỏng vấn qua điện thoại về vấn đề hình ảnh mà chaebol đang phải đối mặt tại Hàn Quốc, ông Chung Mong-koo, một trong các trùm tư bản hàng đầu nước này, cho biết: "Nếu thành công ở nước ngoài nhưng thất bại trong nước, bạn không thể gọi đó là thành công. Công việc kinh doanh của chúng ta cần xây dựng quan hệ với những công dân bình thường".

Công ty Hyundai Heavy Industries của ông Chung, tập đoàn đóng tàu lớn nhất thế giới, là một dạng chaebol điển hình cho câu chuyện về thành công của một doanh nghiệp gia đình trở thành một tập đoàn công nghiệp khổng lồ. Giờ đây, ông và các đồng nghiệp đang cố gắng chứng tỏ ý thức xã hội của mình.

Tháng trước, ông Chung - hiện cũng một nghị sĩ quốc hội với tham vọng trở thành tổng thống - và các anh em của ông là chủ sở hữu các công ty cong Hyundai, đã quyên góp 1.000 tỷ won (930 triệu USD), để giúp các sinh viên và những người trẻ đang tìm việc làm.

Dù một phần lớn số tiền này được cam kết nhiều năm trước để chuộc lỗi cho vụ bê bối tham nhũng, nhưng Tổng thống Lee hoan nghênh hành động nhân đạo này là "một sự thay đổi về văn hóa" trong một công ty mà những doanh nhân giàu có thường bị cáo buộc là truyền toàn bộ tài sản của mình cho con cháu, chứ không chia sẻ cho mọi người.

Trong một động thái nhằm tranh thủ sự ủng hộ của nhiều người hơn nữa, Chính phủ của Tổng thống Lee và Đảng Đại Dân tộc cầm quyền hồi tuần trước cho biết sẽ hoãn kế hoạch giảm thuế cho các doanh nghiệp lớn, tăng trợ cấp cho công nhân bán thời gian với mức lương thấp, và giảm học phí đại học.

Các biện pháp này bị tờ Munhwa Ilbo chỉ trích là "thuần túy dân túy". Nhưng Tổng thống Lee đang tìm cách đối trọng với các nỗ lực thành công của các đối thủ chính trị bằng cách giảm những bất bình về chênh lệch thu nhập.

minh họa: nguoidothi

Theo ông Kim, trong khi cố gắng xây dựng lại nền kinh tế sau cuộc Chiến tranh Triều Tiên 1950-1953, các lãnh đạo quân sự của Hàn Quốc đã tạo điều kiện cho một nhóm các gia đình bằng thuế ưu đãi, các khoản vay đặc biệt, các chính sách phản lao động, điện giá rẻ và các trợ cấp khác. Các công ty gia đình này đã trở thành các tập đoàn công nghiệp khổng lồ, mỗi gia đình điều hành một hạm đội công ty con. Chính sách này cũng khiến người Hàn Quốc tin rằng họ đang tham gia vào và hy sinh cho các thành quả của chaebol.

Ngày nay, các tập đoàn lớn như Samsung, Hyundai và LG đóng góp hơn 70% hàng xuất khẩu của Hàn Quốc, và chiếm 1/2 GDP của nước này. Họ cũng chế ngự các thị trường xe hơi, vô tuyến, thẻ tín dụng và điện thoại di động trong nước.

Các tập đoàn này đã tự hào khi vượt qua Nhật Bản, đối thủ lịch sử của Hàn Quốc, trong các ngành công nghiệp như đóng tàu và sản xuất chíp điện tử cho máy vi tính. Nhưng họ cũng thường xuyên gây tranh cãi trong nhiều năm qua, khi nhiều lãnh đạo của họ bị kết án tù vì hối lộ chính trị gia, biển thủ công quỹ hay trốn thuế.

Các chính trị gia, cả ở đảng cầm quyền và phe đối lập, thường quyên các quỹ tranh cử bất hợp pháp từ chaebol để cỗ máy chính trị của mình duy trì hoạt động. Cùng lúc, họ cũng cố ghì cương những "con khổng lồ" công nghiệp trong nền kinh tế quốc gia này bằng cách đề nghị họ phải minh bạch hơn về một số hợp đồng tài chính và "chơi đẹp" trong cuộc cạnh tranh với các công ty nhỏ hơn. Nhưng các nỗ lực thay đổi chaebol thường bị gặp khó khăn bởi mối lo ngại rằng quá nhiều hạn chế có thể làm ảnh hưởng tới toàn bộ nền kinh tế.

Khi ông Lee, vốn là một cựu Chủ tịch Hyundai, trở thành Tổng thống Hàn Quốc năm 2008, ông cam kết "thân thiện với doanh nhân". Ông giảm thuế và nới lỏng các hạn chế cho các công ty lớn, lập luận rằng thành công của họ sẽ tác động tốt tới phần còn lại của nền kinh tế khi đầu tư gia tăng và tạo thêm công ăn việc làm. Nhưng dưới chính phủ của ông, các nhà chỉ trích cho biết khoảng cách giữa các công ty lớn và nhỏ, và khoảng cách giàu-nghèo, chỉ càng nới rộng.

Năm ngoái, theo số liệu thống kê của chính phủ, lợi nhuận ròng của các công ty lớn chiếm 7,36% thu nhập của họ, trong khi con số này của các doanh nghiệp nhỏ hơn là 3,46%. Khoảng cách về sản lượng và lương nhân công cũng rất lớn giữa các chaebol và các doanh nghiệp nhỏ hơn - khối doanh nghiệp cung cấp 90% việc làm tại Hàn Quốc.

Theo Cơ quan Thống kê Quốc gia, trong quý II năm nay, thu nhập khả dụng trung bình hộ gia đình của 20% hộ giàu nhất tăng 5,3%, trong khi con số này của 20% hộ nghèo nhất chỉ tăng dưới 1%.

Chính phủ của Tổng thống Lee lập luận rằng khoảng cách giàu - nghèo gần đây đã bắt đầu được thu hẹp, nếu tính đến các chương trình phúc lợi xã hội mở rộng của chính phủ. Trong khi đó, Liên đoàn các Doanh nghiệp Hàn Quốc nhấn mạnh rằng 30 tập đoàn hàng đầu Hàn Quốc đang đóng góp cho nền kinh tế, tuyển dụng 124.000 người trong năm nay, con số tuyển dụng hàng năm cao nhất từ trước tới nay, và đầu tư 114.800 tỷ won, hơn 14% năm ngoái.

Ông Lee Keon-hyok, người phụ trách viễn thông toàn cầu của Samsung - chaebol lớn nhất ở Hàn Quốc - cho biết: "Samsung tin chắc vào việc hỗ trợ tăng trưởng của các doanh nghiệp vừa và nhỏ, vì thành công của họ cũng có lợi cho các công ty lớn và nền kinh tế nói chung".

Đầu năm nay, Samsung đã ký các thỏa thuận "cùng thịnh vượng" với các đối tác nhỏ hơn và các nhà cung cấp nhằm cung cấp tài chính và các hỗ trợ khác.

Nhưng các tập đoàn đang cố gắng giành niềm tin của các công ty nhỏ hơn. Trong một cuộc thăm dò hồi tháng 10 do Liên đoàn các công ty vừa và nhỏ tiến hành, mối lo ngại lớn nhất của các doanh nghiệp này là mất khách hàng vào tay các doanh nghiệp lớn đang ngày càng mở rộng.

Trong những năm gần đây, chaebol đã thành lập các công ty có thể kiếm lợi nhuận kếch xù bằng việc chế ngự các lĩnh vực như hậu cần và cung cấp linh kiện cho các công ty chaebol con khác. Họ cũng đè bẹp các gia đình kiếm sống trong các thị trường truyền thống bằng việc xây dựng các dây chuyền bán lẻ và bán sỉ.

Nhằm thể hiện cảm nhận của công chúng chống lại chaebol, các nhà hoạt động và công dân bình đã dùng các "xe buýt hy vọng" để đến thành phố cảng Busan, miền Nam, để thể hiện sự ủng hộ đối với một lao động nữ gầy gò, người đã tự treo mình lên đầu một chiếc cần trục lớn nhằm phản đối việc ngừng sản xuất tại một xưởng đóng tàu của tập đoàn Hanjin trong 250 ngày.

Khi quyên góp 500 tỷ won hồi tháng trước, ông Chung Mong-koo, Chủ tịch tập đoàn xe hơi Hyundai-Kia, một trong những nhà sản xuất xe hơi lớn nhất thế giới, cho biết "tim ông đau nhói" khi nghe về hoàn cảnh khó khăn của các sinh viên đại học đang đấu tranh với gánh nặng nợ giáo dục. Ông bày tỏ mong muốn đem đến cho họ "niềm hy vọng".

Nhưng không phải người nào cũng ấn tượng. Một số thành viên gia đình chaebol đã hứa những khoản tài trợ nhân đạo lớn, và bị kết án vì tham nhũng. Chuyên gia You Jong-il, một người chỉ trích thẳng thừng chaebol tại trường quản lý và chính sách công K.D.I., đã gọi đây là "hối lộ xã hội".

Năm 2007, khi ông Chung bị kết tội biển thủ, ông đã mong được tòa khoan dung với cam kết quyên góp 840 tỷ won vào năm 2013. Và rồi ông được hưởng án treo. Với khoản quyên góp hồi tháng trước, ông đã hoàn thành một phần lời hứa của mình. You Jong-il nói: "Sẽ rất tốt nếu chaebol đưa một phần lợi nhuận của mình trở lại xã hội. Nhưng điều họ cần làm trước tiên là tuân thủ luật pháp và cạnh tranh lành mạnh"./.

• Châu Giang theo The New York Times