Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2012, đáp ứng nhu cầu thực tiễn hiện nay

ThS. Trần Linh Huân, Lê Thị Châu Giang, Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh đánh giá, với một số điểm mới nổi bật và các quy định được sửa đổi, bổ sung cụ thể, rõ ràng, chặt chẽ, Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2022 hoàn thiện hơn trên cơ sở kế thừa các quy định còn phù hợp, khắc phục được các vướng mắc, bất cập của Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2012, đáp ứng nhu cầu thực tiễn trong công tác phòng, chống rửa tiền hiện nay.

Về vấn đề hợp tác quốc tế về phòng, chống rửa tiền:

Luật bổ sung thêm nguyên tắc có đi có lại trong việc trao đổi, cung cấp, chuyển giao thông tin tại khoản 1 Điều 6. Theo đó, việc trao đổi, cung cấp, chuyển giao thông tin trong hợp tác quốc tế về phòng, chống rửa tiền trong trường hợp giữa Việt Nam và nước ngoài chưa có điều ước quốc tế, thỏa thuận quốc tế sẽ được thực hiện dựa trên nguyên tắc có đi có lại nhưng không trái với pháp luật Việt Nam, phù hợp với pháp luật và tập quán quốc tế.

Quy định này nhằm hỗ trợ, đáp ứng linh hoạt, kịp thời các tình huống cấp thiết của thực tiễn, tạo điều kiện thuận lợi cho việc truy tìm và xử lí triệt để tội phạm rửa tiền xuyên quốc gia, đồng thời cải thiện quan hệ giữa các quốc gia, tăng cường hợp tác quốc tế trong việc phòng, chống các hành vi rửa tiền trái pháp luật, bảo đảm cho sự ổn định của thị trường tiền tệ, bảo vệ hòa bình an ninh thế giới. Bên cạnh đó, việc thực hiện nguyên tắc này cũng thể hiện trách nhiệm, nghĩa vụ, thiện chí của Việt Nam đối với công cuộc phòng, chống rửa tiền đối với sự an toàn của cộng đồng.

Luật bổ sung tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán là đối tượng báo cáo

Theo đó, các tổ chức tài chính và tổ chức, cá nhân kinh doanh ngành, nghề phi tài chính phải báo cáo cho cơ quan có thẩm quyền khi thực hiện hoạt động có phát sinh rủi ro về rửa tiền. Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2012 không có điều luật riêng về đối tượng báo cáo, chỉ quy định ở các khoản trong điều luật giải thích từ ngữ. Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2022 quy định riêng nội dung này ở Điều 4, với hai khoản quy định cho hai đối tượng phải báo cáo.

Nhà làm luật bổ sung đối tượng tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán trên cơ sở luật hóa quy định về đối tượng này tại Nghị định số 116/2013/NĐ-CP ngày 04/10/2013 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Phòng, chống rửa tiền (được sửa đổi, bổ sung tại Nghị định số 87/2019/NĐ-CP ngày 14/11/2019 của Chính phủ) nhằm thống nhất, đồng bộ, rõ ràng, cụ thể và hoàn chỉnh các quy định pháp luật về đối tượng báo cáo, dễ dàng hơn trong quá trình áp dụng pháp luật.

Bên cạnh đó, Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2022 bổ sung quy định với đối tượng cung ứng môi giới chứng khoán và bỏ quy định với các đối tượng quản lí danh mục vốn đầu tư; quản lí tiền mặt hoặc chứng khoán cho tổ chức, cá nhân khác. Đồng thời, Luật cũng sửa đổi, bổ sung tên gọi của một số hoạt động của đối tượng báo cáo như các hoạt động trong lĩnh vực chứng khoán, bảo hiểm, kinh doanh bất động sản, kinh doanh trò chơi có thưởng... phù hợp với quy định của pháp luật hiện hành và nội hàm khái niệm theo khuyến nghị của tổ chức quốc tế.

Để bao quát cả các hoạt động có thể phát sinh trong tương lai, Chính phủ được quy định hoạt động mới phát sinh có rủi ro về rửa tiền của đối tượng báo cáo chưa được quy định sau khi được sự đồng ý của Ủy ban Thường vụ Quốc hội theo quy định tại khoản 3 Điều 4 Luật Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2022.

Bổ sung quy định đánh giá rủi ro quốc gia về rửa tiền

Theo đó, công tác đánh giá rủi ro quốc gia về rửa tiền tại Điều 7 Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2022 được thực hiện như sau: Định kì 5 năm, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành có liên quan thực hiện đánh giá rủi ro quốc gia về rửa tiền và trình Chính phủ phê duyệt kết quả đánh giá, kế hoạch thực hiện sau đánh giá, việc đánh giá rủi ro quốc gia về rửa tiền được thực hiện đối với cả hoạt động mới phát sinh có thể có rủi ro về rửa tiền; đồng thời, các bộ, ngành có trách nhiệm phổ biến kết quả trong nội bộ, cập nhật rủi ro về rửa tiền dựa trên việc triển khai kế hoạch thực hiện sau đánh giá hoặc khi có rủi ro phát sinh thuộc phạm vi quản lí của bộ, ngành mình gửi NHNN; trên cơ sở kết quả cập nhật rủi ro của các bộ, ngành, NHNN tổng hợp trình Chính phủ phê duyệt kết quả cập nhật rủi ro quốc gia về rửa tiền, kế hoạch thực hiện sau cập nhật.

Các vấn đề như nguyên tắc đánh giá rủi ro, tiêu chí đánh giá và phương pháp đánh giá được quy định cụ thể tại Nghị định số 19/2023/NĐ-CP. Có thể thấy, hoạt động đánh giá rủi ro có vai trò vô cùng quan trọng trong công tác phòng, chống rửa tiền.

Đây là cơ hội để Việt Nam đánh giá đúng thực trạng sau một khoảng thời gian, xác định được điểm mạnh, điểm yếu, những khó khăn, bất cập tồn tại trong cơ chế phòng, chống rửa tiền, tài trợ khủng bố của mình để từ đó có những biện pháp giải quyết phù hợp, đảm bảo sự phát triển ổn định, lành mạnh cho nền kinh tế quốc dân.

Việc bổ sung quy định đánh giá rủi ro quốc gia về rửa tiền đồng thời cũng đáp ứng khuyến nghị của FATF, đánh giá của APG tại Báo cáo đánh giá đa phương.

Quy định cụ thể hơn về thông tin nhận biết khách hàng trong biện pháp phòng, chống rửa tiền

Trên cơ sở kế thừa quy định của Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2012, Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2022 sửa đổi và bổ sung tên gọi của các đối tượng khách hàng, cụ thể là: Khách hàng cá nhân có một quốc tịch là người Việt Nam, khách hàng cá nhân có một quốc tịch là người nước ngoài cư trú tại Việt Nam, khách hàng cá nhân có một quốc tịch là người nước ngoài không cư trú tại Việt Nam, khách hàng cá nhân là người có từ hai quốc tịch trở lên, khách hàng cá nhân là người không quốc tịch và khách hàng là tổ chức.

Luật hiện hành đặc biệt chú trọng đến thông tin nhận diện đối tượng khách hàng là người nước ngoài, bởi trên thực tế có rất nhiều người nước ngoài sinh sống, làm việc và đầu tư ở Việt Nam, họ đến từ nhiều quốc gia khác nhau và rất khó để biết được mục đích của họ. Do đó, việc quy định rõ ràng về đối tượng này là cần thiết, chúng ta có thể kiểm soát được các giao dịch của họ, sàng lọc, đề phòng khả năng họ thực hiện hành vi rửa tiền.

Đối tượng báo cáo phải thu thập thông tin nhận dạng khách hàng, thông tin về chủ sở hữu hưởng lợi và mục đích, bản chất của mối quan hệ kinh doanh của khách hàng với đối tượng báo cáo.

Ngoài ra, Luật còn sửa đổi các quy định về nhận biết khách hàng thông qua bên thứ ba trên cơ sở hoạt động kinh doanh qua giới thiệu và quy định xác minh thông tin nhận biết khách hàng thông qua việc thuê tổ chức khác. Về đối tượng là cá nhân nước ngoài có ảnh hưởng chính trị, Luật quy định rõ hơn trách nhiệm của đối tượng báo cáo, theo đó, đối tượng báo cáo phải rà soát các nguồn thông tin, thực hiện các biện pháp thích hợp để xác minh nguồn gốc tài sản của khách hàng và chủ sở hữu hưởng lợi và thực hiện giám sát mối quan hệ kinh doanh trong suốt quá trình giao dịch và xem xét báo cáo giao dịch đáng ngờ nếu cần thiết.

Việc thu thập thông tin nhận biết khách hàng cần phải thực hiện đúng mục đích phục vụ cho công cuộc phòng, chống rửa tiền, ngân hàng phải đảm bảo bảo mật thông tin cho khách hàng, phải gây được lòng tin trong xã hội thì mới nhận được sự ủng hộ và hợp tác của người dân.

Luật bổ sung 9 dấu hiệu đáng ngờ trong lĩnh vực trung gian thanh toán

Bên cạnh việc bổ sung tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán là đối tượng báo cáo, Luật cũng bổ sung dấu hiệu đáng ngờ trong lĩnh vực này tại Điều 29 Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2022.

Điều luật quy định tập trung vào hoạt động giao dịch trên ví điện tử có dấu hiệu đáng ngờ liên quan đến rửa tiền như có sự thay đổi đột biến trong doanh số giao dịch trên ví điện tử, ví điện tử của khách hàng đột nhiên nhận được một khoản tiền nạp vào có giá trị lớn bất thường, các giao dịch trực tuyến qua ví điện tử liên tục thay đổi về thiết bị đăng nhập hoặc địa chỉ IP,...

Hiện nay, với sự phát triển của chuyển đổi số, hầu như ai cũng sử dụng ứng dụng ví điện tử trong hoạt động hằng ngày rất thường xuyên, do đó, lĩnh vực trung gian thanh toán cũng có khả năng trở thành nơi để các tội phạm thực hiện hành vi rửa tiền.

Chính vì thế, việc bổ sung thêm quy định này là phù hợp, đáp ứng với thực tiễn, giúp tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán có cơ sở để theo dõi, đánh giá những hành vi có dấu hiệu đáng ngờ, nâng cao hiệu quả hoạt động phòng, chống rửa tiền.  

Luật sửa đổi một số dấu hiệu đáng ngờ trong lĩnh vực chứng khoán và lĩnh vực bảo hiểm nhân thọ tại Điều 30 và 31 Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2022

Các quy định về hai lĩnh vực này đa phần được các nhà làm luật giữ lại từ Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2012, chỉ sửa đổi tên gọi và bổ sung cho đầy đủ, trọn vẹn, phù hợp với tình hình thực tế.

Cụ thể: Đối với lĩnh vực chứng khoán, Luật bổ sung hành vi “thanh lý hợp đồng ủy thác đầu tư chứng khoán để chuyển tiền ra khỏi Việt Nam” tại khoản 3 Điều 31, thay dấu hiệu tại điểm b khoản 5 Điều 22 Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2012 thành dấu hiệu “nhà đầu tư nước ngoài cư trú ở quốc gia, vùng lãnh thổ có rủi ro cao về rửa tiền góp vốn thành lập quỹ đầu tư chứng khoán, công ty đầu tư chứng khoán tại Việt Nam” tại khoản 8 Điều 31; đối với lĩnh vực bảo hiểm, Luật sửa đổi tên điều khoản, thu hẹp phạm vi thành “kinh doanh bảo hiểm nhân thọ” thay vì phạm vi “kinh doanh bảo hiểm” như Luật năm 2012, đồng thời quy định kĩ hơn các dấu hiệu đáng ngờ ở lĩnh vực này. Việc sửa đổi, bổ sung các dấu hiệu này là cần thiết, đáp ứng thực tiễn về lĩnh vực chứng khoán và kinh doanh bảo hiểm nhân thọ.

Cơ sở quan trọng để thiết lập hợp tác quốc tế về lĩnh vực phòng, chống rửa tiền

ThS. Trần Linh Huân, Lê Thị Châu Giang nhấn mạnh, rửa tiền là hành vi gây nguy hiểm cho xã hội, xâm phạm trật tự công cộng, ảnh hưởng đến sự an toàn và minh bạch của hệ thống tài chính tiền tệ và an ninh quốc gia. Hiện nay, với sự phát triển của môi trường số, sự hỗ trợ của công nghệ khiến hành vi rửa tiền ngày càng trở nên tinh vi, phức tạp và khó kiểm soát. Nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống rửa tiền là một trong những mục tiêu quan trọng hàng đầu của mỗi quốc gia trong thời kì hội nhập quốc tế. 

Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2022 đã góp phần hoàn thiện pháp luật về phòng, chống rửa tiền, là cơ sở quan trọng để Việt Nam đàm phán, thiết lập hợp tác quốc tế về lĩnh vực phòng, chống rửa tiền với các quốc gia trên thế giới.

Hoạt động phòng, chống rửa tiền được tăng cường sẽ thúc đẩy công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm rửa tiền, qua đó giảm thiểu các hoạt động tội phạm, gian lận thuế, tham nhũng, góp phần thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển, tạo lập môi trường xã hội an toàn, tạo điều kiện cho hội nhập, hợp tác quốc tế.