- "Đã đến lúc phải nhìn thẳng vào sự thật để tìm ra một liều thuốc hữu hiệu nào đó để Điện ảnh Việt Nam tồn tại và phát triển, tránh nguy cơ phá sản để rồi chết yểu...", ĐD Phạm Lộc gửi ý kiến của mình đến VietNamNet.

Gặp người ngồi "ghế nóng" của Cục Điện ảnh
Bệnh của điện ảnh là không có tài
ĐD Phạm Lộc - Ảnh: Nguyễn Hoàng
Thực trạng Điện ảnh Việt Nam như thế nào đến nay ai cũng biết bởi trong thời gian vừa qua các phương tiện thông tin đại chúng liên tục đưa tin bài và hình ảnh tiêu điều, khốn khó đến mức khó tin của nó. Thực trạng Điện ảnh Việt Nam không phải bây giờ mới xảy ra như vậy mà nó diễn ra âm thầm lâu nay. Sở dĩ điện ảnh vẫn êm đềm bởi tính hữu khuynh "dĩ hòa vi quý" đã ăn sâu vào nếp sống của từng người nghệ sĩ. Ai cũng ngại va chạm, ai cũng sợ mất quyền lợi được làm phim, được khẳng định một chức danh hay giải thưởng nào đó… Bởi vậy đời sống của nghệ sĩ đầy ẩn ức đến cả chục năm nay.

Trải qua ba bốn đời giám đốc Hãng phim truyện VN nghệ sĩ vẫn chỉ hưởng mức lương tối thiểu 230.000đồng, 450.000đồng rồi 630.000đồng nhân với hệ số. Mức lương tột bậc của đạo diễn hoặc lương chuyên viên của đạo diễn chính cũng chỉ hai đến ba triệu đồng một tháng. Nhiều người bị cắt 50% lương, thậm chí 100% lương. Dù mức lương quá thấp như vậy nhưng vẫn không có ai lên tiếng.

Cha chung không ai khóc

Một ngày đẹp trời, Bộ Văn hóa đưa ra chính sách về hưu non giải quyết số lao động dôi dư để tháo gỡ khó khăn. Đã có rất nhiều nghệ sĩ và những người làm được việc xin về bởi họ không trông thấy một tương lai nào ở Điện ảnh. Sự việc Cục Điện ảnh để thất thoát số tiền 42 tỉ đồng như một giọt nước tràn ly để mọi người nhìn "bóng cây đại thụ” của nền Điện ảnh Việt Nam nghiêng ngả như thế nào.

Thực trạng điện ảnh không khác gì bóng đá nước nhà, có điều khác là bóng đá có bầu Kiên lên tiếng một cách thắng thắn và xây dựng, cộng thêm các phương tiện thông tin đại chúng vào cuộc, cùng với rất nhiều câu lạc bộ, nhiều doanh nghiệp làm bóng đá tuyên bố rời cuộc chơi. Lúc đó liên đoàn bóng đá mới nhìn thẳng vào sự thật để cải tổ, để sửa chữa cơ cấu mang tính hệ thống. Đã đến lúc phải nhìn thẳng vào sự thật để tìm ra một liều thuốc hữu hiệu nào đó để Điện ảnh Việt Nam tồn tại và phát triển, tránh nguy cơ phá sản để rồi chết yểu như hiện nay.
Nhìn lại hơn năm mươi năm phát triển, điện ảnh đóng góp không hề nhỏ cho công cuộc giành độc lập và xây dựng đất nước vậy mà bây giờ đứng trước nguy cơ tan rã. Có người ví von: "Điện ảnh chưa kịp lớn đã già, để rồi đứng trước lâm chung" làm những người làm điện ảnh đau xót.

Diễn viên Đức Hải và Đức Tiến trong một cảnh quay phim "Trở về"

Tại sao lại như vậy? đó là câu hỏi không chỉ dành riêng cho nghệ sĩ làm điện ảnh mà cũng là câu hỏi cho các nhà quản lý ngành từ trung ương đến địa phương? Cùng với sự phát triển của đất nước, điện ảnh cũng trải qua nhiều biến cố, chuyển từ bao cấp sang sự nghiệp có thu, từ sự nghiệp sang thị trường cổ phần hóa, từ cổ phần hóa lại quay về công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên nửa vời như hiện nay. Thế nhưng kết quả của sự chuyển đổi ấy chỉ dừng lại ở tên gọi này nọ còn nội dung mô hình vẫn như vậy với phương thức làm ăn xưa cũ, là trông chờ vào tiền tài trợ một phần cho tác phẩm để tồn tại? Kết cục, các hãng phim nhà nước không những không phát triển được,mà ngày càng ọp ẹp, xập xệ cho đến bến bờ tồn vong.

Nhà nước đã từng đầu tư lớn cho điện ảnh trong những năm 1990 nhằm vực điện ảnh dậy bằng chương trình chấn hưng với số tiền lên đến trên 500 tỉ đồng thời điểm đó. Gần đây hãng phim Giải Phóng được đầu tư 186 tỉ. Hãng phim Tài liệu cũng được mấy chục tỉ để xây dựng, phát triển (riêng Hãng phim truyện VN không được đầu tư). Nhưng hình ảnh của các Hãng thì khán giả đã được mục kích trên truyền hình rồi… Rất tiếc, tiền đầu tư đó, cộng với số tiền nhỏ giọt hằng năm của nhà nước cho điện ảnh, như đá ném ao bèo, bởi sự đầu tư không không đúng chỗ, không đúng người quản lý, dàn trải, phương tiện máy móc để quay phim, làm âm thanh, hay in tráng dù rất hiện đại, nhưng chỉ để đắp chiếu "cha chung không ai khóc"…

Mất lòng tin

Không có ai kiểm tra, không có ai giám sát, các hãng muốn phim đủ tiêu chuẩn kỹ thuật về âm thanh và hình ảnh vẫn phải mang sang Thái Lan để làm. Đi tìm nguyên nhân cho nó, các nghệ sĩ kết luận: Lý do là những người chủ đầu tư không quy hoạch nghành, không tìm ra một mô hình phát triển hiệu quả để phát triển điện ảnh trước mắt cũng như lâu dài, mang tính vĩ mô. Họ chia nhỏ cái bánh từ trung ương đến địa phương theo cơ chế xin cho "hoa thơm mỗi người ngửi một tý" để có được diện mạo điện ảnh mang đầy tính hình thức. Kết cục, người ta chỉ nhìn thấy thực trạng điện ảnh mỗi ngày một teo tóp đi đến mức không còn nhận ra gương mặt của nó là gì nữa.

Diễn viên Việt Trinh đạo diễn bộ phim đầu tiên "Trở về"

Cái mất của điện ảnh thời gian này là mất lòng tin. Thời gian sau, có một loạt những hãng phim tư nhân ra đời. Họ sản xuất phim truyền hình là chính, đội ngũ biên kịch, quay phim, đạo diễn, chủ nhiệm và thiết bị máy móc họ thuê cũng các hãng phim nhà nước đang loay hoay tìm đầu tư hoặc ngồi chơi xơi nước là chính. Tốc độ làm phim họ làm giỏi hơn cả thời phim mì ăn liền. Có nghĩa là họ chỉ quay hai đến ba ngày một tập phim. Quan niệm của họ là lãi ngay cả trong sản xuất. Thi thoảng họ cũng làm phim nhựa và cũng đoạt giải này, giải nọ bằng cửa sau, cửa trước, như một sự khẳng định vai trò và chỗ đứng của mình trong xã hội hóa điện ảnh.

Có thể nói điện ảnh tư nhân làm PR thương mại rất giỏi. Phim chưa phát hành được một tuần thì họ đã gây sốc, gây tò mò cho công chúng bằng cách tuyên bố doanh thu của phim lên đến cả chục tỷ đồng, người xem lên đến cả vạn người… Quá nữa họ tuyên bố phim của mình sẽ đi dự liên hoan phim tầm cỡ như Cannes, Venice... Người xem tò mò cứ kéo đến xem để rồi thất vọng. Có người thề không đến rạp nữa…
Khi khán giả quay lưng hoàn toàn với dòng phim này và điện ảnh Việt Nam cũng bị mất lòng tin hoàn toàn, những người hâm mộ điện ảnh thực sự nghiêm túc không đến rạp nữa. Kkhán giả còn lại, chủ yếu là lớp trẻ đến rạp xem các diễn viên sao quậy như thế nào. Điện ảnh ngẫu nhiên mất đi một lượng lớn khán giả chính thống.
Thực trạng của điện ảnh như vậy, giải pháp cho điện ảnh tồn tại thế nào phát triển ra làm sao là một câu hỏi lớn. Đã đến lúc điện ảnh phải có một mô hình vĩ mô, như là một tập đoàn điện ảnh quốc gia để khép kín các hoạt động điện ảnh lại làm một, từ sản xuất, phát hành, chiếu bóng, xuất nhập khẩu và dịch vụ điện ảnh lấy thu bù chi để cân bằng các hoạt động điện ảnh. Một phần tối ưu quan trọng là phải rà soát lại các nhà quản lý điện ảnh từ trung ương đến các hãng sản xuất, thay thế các nhà quản lý "ngồi cho đủ mâm, xếp cho đủ chỗ, những người đã và đang góp phần cho nền điện ảnh èo uột như hiện nay.
Đạo diễn Phạm Lộc
(Hãng phim truyện Việt Nam)